جنجال تایوان، تحریک‌کننده و تحریک‌شونده

پس چه تغییری در «ابهام دیپلماتیک» رخ داده است؟ پلوسی در دیدار با مقام‌های تایوانی، تاکید کرد که «ایالات متحده خود را به دفاع از دموکراسی تایوان متعهد می‌داند». این موضع‌گیری تازه مسئله تایوان‌ـ‌چین را از بعد سرزمینی فراتر می‌برد و با افزودن یک بعد سیاسی‌ـ‌ایدئولوژیک، لایه جدیدی از ابهام بر آن می‌افزاید.

به عبارت دیگر، حتی اگر تایوان روزی به جمهوری خلق چین بپیوندد، می‌باید نظام دموکراتیک خود را بر اساس فرمول «یک کشور، دو نظام» حفظ کند. این همان فرمولی است که بریتانیا در قرارداد پس دادن هنگ‌کنگ به چین گنجاند. می‌دانیم که ۲۰ سال طول کشید تا پکن توانست این فرمول را زیر پا بگذارد، زیرا مطمئن بود که بریتانیای امروز توانایی دفاع از آن را ندارد. اما آیا ایالات متحده نیز پس از ۲۰ سال، توانایی دفاع از تعهد خود به حفظ دموکراسی تایوان را نخواهد داشت؟

هدف بعدی سناریونویسان واشنگتن نشان دادن جمهوری خلق به‌صورت یک قدرت بالقوه مهاجم بود. در ۳۰ سال گذشته، جمهوری خلق تصویر خود را به‌عنوان یک قدرت اقتصادی و بازرگانی که اهل داد‌و‌ستد است و از درگیری نظامی اجتناب می‌کند تثبیت کرده بود.

نگاه جهانیان به جمهوری خلق به‌طور کلی نگاهی مثبت بود زیرا قدرت بزرگی را می‌دیدند که در چارچوب جهانی‌سازی (گلوبالیسم) به توسعه بی‌سابقه بازرگانی بین‌المللی کمک کرده است و در عین حال، برخلاف ایالات متحده و روسیه، در هیچ درگیری نظامی شرکت نداشته است.

نمایش نظامی گسترده، همراه با تبلیغات و رجزخوانی‌های بی‌سابقه، این تصویر به‌نسبت مثبت جمهوری خلق را تا حدی خدشه‌دار می‌کند. تقریبا تمامی همسایگان چین، از روسیه گرفته تا ویتنام و از ژاپن گرفته تا برمه، خاطراتی از جنگ با چین در زمان‌های مختلف را حفظ کرده‌اند.

نمایش نظامی این هفته این خاطرات را زنده می‌کند. شگفت‌آور نیست که حتی پاکستان، که غالبا به‌عنوان تنها دوست جمهوری خلق شناخته می‌شود، حاضر نیست در این نمایش قدرت در کنار پکن باشد.

یک هدف دیگر سناریونویسان واشنگتن تشویق کشورهای حوزه آسیا‌ـ ‌اقیانوس آرام به پیوستن به اتحادیه نظامی جدیدی است که به رهبری ایالات متحده و با همکاری ژاپن، استرالیا و بریتانیا در حال شکل گرفتن است.

از دید ایالات متحده، کنترل قدرت‌های دموکراتیک بر دو اقیانوس یعنی اقیانوس آرام و اقیانوس اطلس، برای حفظ نظم جهانی ضرورت دارد. بدین‌سان، نباید به یک قدرت غیردموکراتیک، اگر نخواهیم بگوییم ضددموکراتیک، اجازه داد که کنترل را به چالش بکشد.

بدیهی است که اگر روسیه را، که در واقع سرزمینی بسته است و نمی‌تواند یک ناوگان جنگی در مقیاس اقیانوسی داشته باشد، کنار بگذاریم، فقط چین می‌تواند در نقش چالشگر، آن هم در اقیانوس آرام، یا بخشی از آن میان مجمع‌الجزایر ژاپن و خاک اصلی چین، ظاهر شود.

ترسیم چین به‌عنوان یک مهاجم توسعه‌طلب بالقوه سبب می‌شود که بسیاری از کشورها از جمله کره جنوبی، فیلیپین، مالزی، برونئی، ویتنام، تایلند و کشورهای جزیره‌ای غرب اقیانوس آرام خود را خطر احساس کنند و به تنها قدرتی که، لااقل ظاهرا، قابلیت دفاع از آنان را دارد، یعنی ایالات متحده، روی آورند.

در جریان جنگ اوکراین نیز اتفاقی مشابه رخ داد. دو کشور به‌نسبت بی‌طرف یعنی فنلاند و سوئد به پیمان آتلانتیک شمالی پیوستند و چند کشور شبه‌جزیره بالکان مذاکرات برای پیوستن را سرعت دادند. در همان حال، طرح نیمه‌مرده «ناتو در خاورمیانه» نیز نشاطی تازه پیدا کرد.

نمایش جنگی چین در اطراف تایوان یک نتیجه دیگر نیز داشته است: همکاری نزدیک فرانسه با ایالات متحده در حوزه اقیانوس آرام. فرانسه با داشتن چندین مجمع‌الجزایر در این منطقه حساس در واقع شبکه نظامی آمریکا را که از اوکیناوا تا ژاپن و هاوایی گسترش دارد، تکمیل می‌کند.

برگزاری نمایش جنگی همراه با رجزخوانی، در بسیاری موارد، خطایی تاکتیکی است که می‌تواند به باخت استراتژیک بینجامد. در تاریخ السلیطی، تاریخ‌نویس سده‌های میانی ایران، می‌خوانیم که «شمشیر را نمی‌باید از غلاف بیرون کشید بی‌آنکه در آوردگاه به کار آید». در بسیاری موارد، رجزخوانی یا حتی یالانچی پهلوان‌بازی بهتر از بیرون کشیدن شمشیر از نیام است.

آیا سناریونویسان واشنگتن می‌خواستند آمادگی و اراده چین برای تصرف تایوان از طریق تهاجم نظامی را امتحان کنند؟ اگر چنین باشد، می‌توان گفت که نمایش نظامی روزهای اخیر نشان داد که جمهوری خلق چین امکانات لازم برای یک جنگ تمام‌عیار علیه تایوان را فراهم آورده است. اما آغاز جنگ همیشه آسان و پایان آن همیشه دشوار است‌ــ واقعیتی که ماجراجویی ولادیمیر پوتین در اوکراین بار دیگر نشان داد.

پرزیدنت شی با بیرون کشیدن شمشیر از نیام، موقعیت جمهوری خلق را به‌عنوان کشوری باثبات و بحران‌گریز مورد تردید قرار داده است. هم‌اکنون بیش از ۵۰۰۰ شرکت خارجی می‌کوشند تا از جمهوری خلق خارج شوند. سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در جمهوری خلق، پس از آغاز جنگ اوکراین، بیش از ۳۰ درصد کاهش یافته است.

آیا پرزیدنت شی می‌توانست طور دیگری رفتار کند؟ پاسخ ما آری است. او می‌توانست با انتشار یک بیانیه، نارضایتی خود را ابراز کند و ایالات متحده را به دستیازی به حرکات تحریک‌آمیز و ضدصلح متهم کند.

دستگاه تبلیغاتی شی می‌توانست یادآور شود که پلوسی ۸۱ ساله در مسیر بازنشستگی قرار دارد و ممکن است پس از انتخابات میان‌دوره‌ای ماه نوامبر در ایالات متحده، کرسی بلندپایه خود را از دست بدهد. از این گذشته، مقام‌های دولت بایدن، لااقل به‌طور علنی، بر وعده‌های پلوسی به «دفاع از دموکراسی در تایوان» مهر تایید نگذاشته‌اند.

در همان حال، پرزیدنت شی می‌توانست در تماس با همسایگان چین، که همگی خاطرات بدی از آن کشور دارند، ادعا کند که دولت او با آرامش و حزم با هر بحرانی مقابله می‌کند و این آمریکا است که می‌خواهد موقعیت «هژمونیک» خود را به هر قیمت که شده حفظ کند.

به عبارت دیگر، شی می‌توانست تحریک نشود و تحریک‌کننده احتمالی را از کسب نتایج دلخواهش از تحریک محروم کند.

البته یک احتمال دیگر نیز وجود دارد، پرزیدنت شی که در پایان سال جاری با اجلاس حزب کمونیست روبرو است، نمی‌توانست به مخالفان و رقبای حزبی‌اش امکان دهدد که او را به‌صورت رهبری ناتوان و متزلزل ترسیم کنند. اگر این احتمال درست باشد، می‌توان گفت که شی در نبرد قدرت در پکن هنوز نمی‌تواند برنده به شمار آید.

سرانجام، هرگز نباید کوشید تا جنجال جاری بر سر تایوان را «طوفان در یک فنجان چای» قلمداد کنیم. در حال حاضر، کم‌هزینه‌ترین راه همان حفظ وضع موجود است‌ــ وضع موجودی که برای همگان، اگر دلخواه نباشد، لااقل قابل تحمل است، وضع موجودی که همگان به‌ویژه تایوان، چین و ایالات متحده از آن سود برده‌اند. جنگ زمانی رخ می‌دهد که وضع موجود برای دست‌کم یک طرف تحمل‌ناپذیر می‌شود. در مسئله تایوان، هنوز هیچ‌یک از طرفین چنین احساسی ندارند.

در ضمن، تایوان اکنون به روی جهانگردان خارجی باز شده است، به این امید که شمشیرکشی و رجزخوانی پکن ادامه پیدا نکند.