عربستان از برقراری ارتباط مستقیم با شیعیان عراق چه اهدافی را دنبال می‌کند؟

به گزارش کلینی نیوز، عبدالعزیز الشمری، سفیر عربستان سعودی در عراق، روز شنبه پس از زیارتی که ماه گذشته به عتبه حسینی در کربلا انجام داد، به عتبه علوی در نجف اشرف، و بارگاه مطهر امام علی بن ابی طالب علیه السلام رفت.

رسانه امریکایی «الحره» در گزارشی به ابعاد گوناگون این سفر پرداخته و تأکید کرده که سفر سفیر عربستان به نجف اشرف، همزمان با اولین پرواز تجاری از دمام، که شیعیان عربستان در آن متمرکز هستند، به نجف اشرف بوده است.

این اولین بار است که یک پرواز تجاری از عربستان سعودی به نجف اشرف انجام می شود. نجف هر ساله پذیرای میلیون‌ها زائر شیعه است.

سفر سفیر عربستان ابتدا به کربلا و سپس به نجف اشرف، جایی که او با دو تن از مراجع بزرگ شیعه در شهری که یکی از مهم‌ترین حوزه‌های علمیه شیعه را در خود جای داده است، دیدار کرد، سوالات جدی را در مورد پیام‌هایی که عربستان سعودی از طریق فرستاده خود در بغداد می‌خواهد ارسال کند، به میان می‌نهد.

الشمری در حاشیه زیارت خود به مرقد امام حسین در کربلا در اواسط ماه گذشته در گفت وگویی با سایت «عتبه حسینی مقدس» گفته بود: «زیارت عتبه حسینی پیام محبت و مودت برای همه است.»

وی افزود: «عربستان سعودی و عراق به دنبال همگرایی اقتصادی، سیاسی و مذهبی مشترک هستند».

کارشناسان سیاسی سفر عبدالعزیز الشمری، سفیر عربستان سعودی در عراق، به عتبات مقدسه در این کشور را نشانه‌ای از تمایل ریاض برای تقویت روابط با بغداد و گفت‌وگوی بین مذاهب مختلف در منطقه ارزیابی می‌کنند.

حسن المصطفی، تحلیلگر سیاسی سعودی متخصص در امور شیعه، در گفت‌وگو با «الحره» اظهار داشت: «تحرکات سفیر سعودی بیانگر جدیت ریاض در ایجاد روابط حسنه با بغداد و گشایش در قبال تمام اقشار جامعه عراق است».

وی افزود: «عربستان سعودی خود را به مرزهای مذهبی محدود نمی‌کند، بلکه منافع مشترک مردم سعودی و عراقی برای آن‌ها اهمیت دارد».

مناف الموسوی، رئیس مرکز بغداد برای مطالعات، هم در مصاحبه‌ای با «الحره» گفت: «اتصالات سفیر عربستان با شیعیان عراق تأیید می‌کند که با سیاست جدیدی که ولیعهد شاهزاده محمد بن سلمان اتخاذ کرده است، اوضاع در عربستان در حال تغییر است».

وی افزود: «در گذشته، نزاع مذهبی وجود داشت که گاه به تکفیر طرف مقابل می‌رسید. اما سیاست‌هایی که ولیعهد عربستان پیش گرفته تأثیر واضحی بر رویکرد این کشور در ارتباطاتش با کشورهای منطقه و جهان داشته است».

وی افزود: «دیدار سفیر عربستان با مراجع شیعه نشان دهنده تلاش برای ذوب کردن یخ بین دو کشور به دور از نزاع‌های فرقه‌ای است».

روابط پرفراز و نشیب

روابط عربستان سعودی و عراق در طول دهه‌ها شاهد فراز و نشیب‌های بسیاری بوده و اتهامات متقابلی، به ویژه از سوی برخی گروه‌های شیعی در عراق مبنی بر حمایت عربستان از گروه‌های افراطی در این کشور که در حال تلاش برای پشن سر گذاشتن تبعات دهه‌ها جنگ است، رد و بدل شده است.

عربستان سعودی پس از حمله صدام حسین، رئیس جمهور سابق عراق، به کویت در اوت ۱۹۹۰، روابط خود را با این کشور قطع کرد.

حتی پس از سقوط رژیم صدام حسین در سال ۲۰۰۳، تنش بین دو کشور به ویژه در دوران ۸ ساله نخست وزیری نوری المالکی در عراق ادامه داشت.

اما پس از حدود ۲۵ سال قطع روابط دیپلماتیک، در سال ۲۰۱۵ و با اعزام ثامر السبهان به عنوان سفیر عربستان که البته دیری نپایید، روابط دو کشور به تدریج رو به بهبود گذاشت.

در سال ۲۰۱۶، روابط بین بغداد و ریاض بار دیگر به دلیل درخواست وزارت امور خارجه عراق از عربستان برای تغییر سفیرش به دلیل اظهارات وی مبنی بر اینکه «برخی از شبه نظامیان» در حال برنامه‌ریزی برای ترور او هستند، متشنج شد.

با این حال، در فوریه ۲۰۱۷، با سفر عادل الجبیر، وزیر امور خارجه وقت عربستان به بغداد، که اولین سفر یک مقام ارشد سعودی به عراق از سال ۲۰۰۳ بود، روابط دو کشور تا حدی بهبود یافت.

در پی این سفرها و تبادل نظرهای متقابل در سال‌های گذشته، دو کشور در سال ۲۰۲۰ تصمیم گرفتند که گذرگاه مرزی عرعر، اصلی‌ترین گذرگاه مرزی بین دو کشور که بیش از ۳۳ سال پس از حمله عراق به کویت بسته شده بود، را دوباره بازگشایی کنند.

عبدالعزیز الشمری سفیر کنونی عربستان سعودی، روابط دیرینه‌ای با عراق دارد و از سال ۲۰۱۶ به عنوان کاردار سفارت عربستان در این کشور مشغول به کار بود و در سال بعد اوراق اعتماد خود را به عنوان سفیر جدید ریاض در بغداد تسلیم کرد.

روزنامه عکاظ عربستان در سال ۲۰۱۶ نوشت که الشمری «یک افسر ارشد با درجه سرتیپ ستاد است و سابقه کار به عنوان وابسته نظامی سفارت عربستان در آلمان را دارد».

سفرهای الشمری به کربلا و نجف بازتاب گسترده‌ای در بین مردم عراق داشت و با استقبال آن‌ها روبرو شد.

به گفته المصطفی، این اولین بار است که یک سفیر سعودی به این دو شهر مقدس شیعیان سفر می‌کند و این «پیام‌آور احترام عربستان به تنوع فرهنگی و مذهبی است».

وی خاطرنشان کرد: «این گشایش نشان می‌دهد که هیچ مانعی برای ایجاد روابط قوی مردمی بین عربستان و عراق وجود ندارد».

المصطفی به راه‌اندازی پرواز‌های مستقیم شرکت هواپیمایی ناس – یک شرکت خصوصی ارزان قیمت در عربستان – بین دمام و نجف اشاره کرد که سالانه میلیون‌ها زائر شیعه از جمله زائران سعودی به آن سفر می‌کنند.

خبرگزاری رسمی عربستان (واس) روز شنبه اعلام کرد که راه‌اندازی پرواز‌های مستقیم بین دمام و نجف «در نتیجه تلاش‌های مستمر شورای هماهنگی سعودی-عراقی صورت گرفته است. تقویت روابط دوجانبه با عراق با حمایت ملک سلمان بن عبدالعزیز و ولیعهدش از روابط تاریخی بین دو کشور و ارتقای آن به سطحی جدید برای تحقق منافع مشترک و تقویت صلح و ثبات در منطقه دنبال می‌شود».

المصطفی معتقد است که پرواز‌های مستقیم با یک شرکت هواپیمایی سعودی «حاکی از تمایل ریاض برای تقویت روابط مردمی بین عربستان و عراق از طریق ترویج گردشگری مذهبی است».

با اضافه شدن پرواز‌های دمام به نجف، خط هوایی جدیدی بین دو کشور برقرار می‌شود. پیش از این، شهرهای عربستان به پایتخت عراق، بغداد، و اربیل، پایتخت اقلیم کردستان در شمال عراق متصل بودند.

المصطفی تاکید می‌کند که «این روابط در آینده به سمت افق‌های اقتصادی از طریق سرمایه گذاری و تبادلات تجاری گسترش خواهد یافت».

وی افزود: «هرچه اوضاع امنیتی بهبود یابد و طرف‌های عراقی، به ویژه گروه‌های مسلح، متعهد به عدم تعرض به عربستان و عدم آسیب رساندن به منافع اقتصادی، مدنی و نظامی آن باشند، این روابط در زمینه‌های بیشتری توسعه خواهد یافت».

در همین راستا، مناف الموسوی معتقد است که توسعه روابط بین بغداد و ریاض «به نفع هر دو کشور است».

به گفته الموسوی، برای بغداد، روابط با عربستان «عراق را به آغوش جهان عرب باز می‌گرداند و آن را به کشوری قوی تبدیل می‌کند». در مورد عربستان هم به نظر الموسوی این امر «فشار بر عربستان درباره نحوه تعامل با شیعیان را کاهش می‌دهد».