بزرگترین همایش ایران‌شناسی در اسپانیا

به گزارش کلینی نیوز، میگل آنخل آندرس توردو، مسئول همایش، سازماندهی این گردهمایی را از دو جنبه چالش برانگیز می‌بیند: «زحماتی که برای تابستان ۲۰۲۰ کشیده شده بود به نتیجه عملی نرسید. ما در واقع بار برگزاری دو همایش را به دوش کشیدیم. از سویی شیوه‌های ارتباطی در این دو سال بسیار دگرگون شدند و بیشترِ نهادهای پژوهشی به ارائه آنلاین برنامه‌هایشان روی آوردند. هنوز هم محدودیت‌ها به شکل کامل از میان نرفته و ما هم برای ارائه سخنرانی‌ها مجبور شدیم علاوه بر شیوه گذشته، امکان ارائه یا حضور بسیاری از سخنرانان را از راه زوم فراهم کنیم.»

بر خلاف همایش پیشین که در دانشگاه کالیفرنیا در ارواین برگزار شد، امسال به دلیل برگزاری همایش در اروپا، تعداد بیشتری از ایرانیان مقیم ایران توانستند در برنامه‌ها شرکت کنند.

امسال اما مشکل دریافت روادید گریبانگیرایران‌شناسانِ روس شد. آقای توردو تاکید می‌کند که همایش هیچ مشکلی برای حضور پژوهشگران از روسیه نداشت ولی ظاهرا بسیاری از آنها برای دریافت روادید دچار مشکل شدند.

سخنرانی آغازین: متون اوستایی در سده بیست و یکم

سخنرانی آغازین در همایش به شناخت متن‌های اوستایی در سده بیست و یکم اختصاص داشت. سخنران، آلبرتو کانتِرا، مدیر موسسه ایران‌شناسی دانشگاه آزاد برلین بود که سالهاست در زمینه گردآوری و بررسی متون اوستایی فعالیت دارد.

به عقیده پروفسور کانترا، متن‌های اوستایی اساسا برای کاربرد در آیین‌های دینی شکل گرفته‌اند، اما امروزه چنین به نظر می‌آید که به‌وجود آمدنِ ۲۱ نسک (بخش) اوستای بزرگ ساسانی، نتیجه روندی کهن در جهت مناسک‌زدایی و ایجاد متنی معیار از گفتگوهای زرتشت و اهورامزدا است.

او در سخنرانی‌اش افزود: «در واقع این متون با بخش‌‌های گاهان در آمیخته شد تا در فرم‌هایی مفصل و با تشریفاتی خاص در نیایش‌ها خوانده شوند.»

آلبرتو کانترا همچنین در سخنرانی‌اش اشاره کرد که ساختار این متن‌ها بر پایه یک الگوی کهن‌ آیینی است که ساختاری قطعه-قطعه دارد: «این ویژگی به سیستم این اجازه را داد که تا دوران معاصر همچنان پویا و مولد باقی بماند؛ چنانکه بسیاری از این آیین‌ها که در دستنویس‌ها و یا توصیفات مدرن به آنها اشاره شده اغلب نمونه‌های نویی هستند که از ساختاری کهن پیروی می‌کنند.»

دوازده جایزه برای پژوهشگران تاریخ و فرهنگ ایران

در همایش امسال در دوازده زمینه به پژوهشگران جوایزی اهدا شد. یکی از این جوایز «جایزه لطیفه یارشاطر» بود که از سوی بنیاد میراث ایران در کالیفرنیا به لیورا هندلمان-باوور، پژوهشگر اسراییلی اهدا شد.

خانم هندلمان-باوور که مدیر مرکز ایران‌‌شناسی دانشگاه تل آویو است این جایزه را برای کتابی دریافت کرد که درباره وضعیت زنان ایران در فاصله انقلاب سفید و انقلاب اسلامی – بر پایه مطالب مجلات تجاری چاپ تهران – نوشته است؛ دوره‌ای که به باور او «جایگاه زنان ایرانی دچار دگرگونی‌های بنیادین شد».

این کتاب توسط انتشارات دانشگاه کمبریج به چاپ رسیده است.  لیورا هندلمان-باوور می‌گوید: «تعداد زنان تحصیل کرده در این دوره بسیار افزایش پیدا کرد و همچنین حضور آنها در جامعه، رسانه‌ها و در عرصه آموزشی بسیار پر رنگ شد.

شاید وقتی از نشریات تجاری در آن دوره صحبت می‌کنیم این تصور پدید آید که آنها بیشتر به مسایل روزمره می‌پرداخته‌اند یا وسیله‌ای برای گسترش فرهنگ غربی بوده‌اند؛ با این حال در بررسی‌هایم دریافتم که در بسیاری موارد همین نشریات به مسائلی پرداخته‌اند که پیش‌تر به ندرت کسی از آنها صحبت می‌کرد؛ مسائلی مانند سرطان پستان، خشونت خانگی و ازدواج کودکان از راه همین نشریات وارد بحث‌های عمومی اجتماعی در ایران شدند.»

استقبال از بخش محمد مصدق

تعداد زیادی از شرکت کنندگان همایش در بخش ویژه محمد مصدق شرکت کردند. این بخش همراه با سه سخنرانی به کوشش هوشنگ شهابی سازماندهی شده بود.

یکی از سخنرانان در این بخش که بحث‌های تازه‌ای را مطرح کرد سیاوش رنجبر-دائمی، مدرس تاریخ مدرن خاورمیانه در دانشگاه سنت اندروز در اسکاتلند بود.

او به مواضع حزب توده در قبال دکتر مصدق پرداخت.

آقای رنجبر-دائمی معتقد است بیشتر کارهای پیشین در این زمینه بر پایه خاطرات و یا تاریخ شفاهی انجام شده ولی پژوهش او بر پایه آنچه که در رسانه‌های حزب توده در آن زمان منتشر شده استوار است.

سیاوش رنجبر-دائمی می‌گوید گرچه در آن زمان حزب توده یک حزب غیرقانونی به شمار می‌رفت ولی از یک موتور مطبوعاتی قوی برخوردار بود: «همه می‌دانستند که نشریاتی مانند “چلنگر” یا “به سوی آینده” بازتاب‌دهنده‌ دیدگاه‌های حزب توده است.

آنها گاهی توقیف می‌شدند ولی علنا فعالیت داشتند. اگر به نامه‌های سرگشاده حزب به مصدق نگاه کنید متوجه می‌شوید که مخالفت حزب با او – قبل و پس از ۲۸ مرداد – ادامه داشت و امکان ائتلاف سیاسی بین دو طرف حتا به شکل موقت در کار نبود.»

مستند «فتح» درباره تلاش‌ تبلیغاتی جمهوری اسلامی از راه تصویر

بخشی از سیزدهمین همایش انجمن ایران‌پژوهی به نمایش فیلم مستند «فتح» ساخته کاوه عباسیان اختصاص داشت. این مستند بلند به بررسی برنامه‌های تبلیغاتی تلویزیون جمهوری اسلامی در رابطه با انقلاب و جنگ ایران و عراق تمرکز دارد. تاکید مستند روی برنامه «روایت فتح» به کارگردانی مرتضی آوینی است که به شکل منظم در دهه‌های شصت و هفتاد خورشیدی در ایران پخش می‌شد.

بازبینی برنامه‌ها با روایت کاوه عباسیان و همچنین گفتگو با تعدادی از فعالان سیاسی که اکنون در تبعید زندگی می‌کنند همراه است.

کاوه عباسیان که خود نیز در تبعید زندگی می‌کند، سال‌های زندگی در لندن را فرصتی دیده برای اندیشیدن به کودکی‌اش در ایران و آن دسته از برنامه‌های تلویزیونی که به گفته او برای «تزریق ایدئولوژی‌‌های سیاسی» پخش می‌شدند.

او می‌گوید: «مرتضی آوینی با اینکه پیش از انقلاب سابقه‌ای در فیلمسازی نداشت، پس از انقلاب با پی‌بردن به قدرت تصویر برای تبلیغات ایدئولوژیک جذب فیلمسازی شد. او از راه امکانات گسترده‌ای که از سوی نهادهای حکومتی در اختیارش قرار گرفت تجربه به دست آورد و با یک بیان صوفیانه و نمایش جنبه‌هایی از جنگ که در اخبار رسمی دیده نمی‌شد برای تاثیر گذاشتن روی مردم از جنبه عاطفی و توجیه جنگ ایفای نقش می‌کرد.» کاوه عباسیان معتقد است تاثیرات آوینی همچنان در محصولات ساخت ایران در این زمینه محسوس است.

تمرکز روزافزون بر ایران معاصر

همایش امسال مانند دوره‌های گذشته، موضوع ویژه‌ای را به عنوان محور اصلی انتخاب نکرده بود و به شکل عمومی جنبه‌های گسترده‌ای از جمله تاریخ، فرهنگ، جامعه، سیاست، زبان شناسی و جوامع مهاجر ایرانی را در برمی‌گرفت. با اینحال در تعداد سخنرانی‌های مربوط به ایرانِ معاصر افزایش قابل توجهی حس می‌شد.

سوسن بابایی،‌ استاد موسسه هنر کورتالد در لندن، معتقد است با تمرکز بیش از حد بر دوره معاصر، انجمن ایران پژوهی تا حدی از اهداف اصلی خود دور می‌شود.

خانم بابایی می‌افزاید: «شاید نتوان انجمن را از این بابت مقصر دانست چون تعداد پژوهشگران و همچنین علاقه دانشجویان به کار روی این دوره بسیار زیاد شده اما می توان این نکته را در برنامه‌ریزی برای همایش در نظر داشت؛ به ویژه که به دلیل روی کار آمدن جمهوری اسلامی بسیاری از دوره اسلامیِ تاریخ ایران فاصله گرفته‌اند.» سوسن بابایی تاکید می‌کند که این دوره حدود چهارده قرن از تاریخ ایران را دربرمی‌گیرد و نمی‌توان آنرا به دلیل مسایل سیاسی کنونی نادیده گرفت.

بیش از دویست نفر از استادان، پژوهشگران و دانشجویان در سیزدهمین همایش انجمن ایران پژوهی در اسپانیا شرکت کردند. این همایش هر دو سال یکبار برگزار می‌شود.