وهابیت و طالبان؛ اختلاف این دو در چیست؟

ژنرال سرور خان در سال ۱۳۶۰ خورشیدی دولت انقلاب اسلامی ‌را تشکیل داد؛ او پرچم سیاهی شبیه پرچم کنونی داعش داشت و رهبران کلیدی وهابی‌ها را به عنوان وزیران معرفی کرد. مولوی ابراهیم، وزیر امور خارجه، آن دولت بود.

ریاست دولت در شرق نورستان به مولوی افضل، که پیش از این با حزب جمعیت اسلامی ‌به رهبری برهان‌الدین ربانی ارتباط داشت، داده شد.

این دولت جغرافیای خود را در مناطق کوهستانی نورستان یافت، اما زمان آن کوتاه بود. ژنرال سرور خان در زمان رژیم طالبان اسیر شد و تا سال ۲۰۰۱ میلادی در قندهار در بند بود.

ژنرال سرور خان پس از حضور آمریکا از سال ۲۰۰۱ تا آخرین لحظه عمر خود در کابل ماند.

پس از “دولت انقلابی اسلامی‌” در نورستان، شیخ جمیل‌الرحمن، یکی از رهبران کلیدی حزب اسلامی، در جریان جنگ مجاهدین علیه شوروی، از حزب خود جدا شد و گروهی به نام جماعت‌الدعوه افغانستان را اعلام کرد.

او در آن زمان روابط نزدیکی با مفتی‌ها و رهبران مذهبی سعودی داشت.

حکمت صافی که کتابی در مورد زندگی او نوشته است، می‌گوید که شیخ جمیل‌الرحمن مانند سایر گروه‌های جهادی امکاناتی در دسترس داشت، اما منطقه عملیاتی وی بیشتر در مناطق کوهستانی شرق افغانستان بود.

پس از عقب‌نشینی شوروی در سال ۱۹۸۹ از کابل، حکومت دکتر نجیب‌الله هنوز پابرجا بود که مجاهدین افغان برخی از مناطق ولایت کنر را تصرف کردند، شیخ جمیل‌الرحمن در آنجا امارت اسلامی‌ را اعلام کرد؛ اجرا کردن حدود اسلامی، پرچم سفید، و تندروی‌شان به حدی بود که حتی کشیدن سگرت/سیگار و نسوار را هم ممنوع کرده بودند.

حوزه قضایی این “امارت اسلامی” ‌به اسدآباد مرکز کنر و چندین ناحیه مجاور محدود بود.

شبه‌نظامیان عرب و در کل عربستان سعودی، این رژیم کوچک را تامین مالی کردند.

“امارت سلفی” به زودی با واکنش حزب اسلامی، یکی دیگر از گروه‌های مسلح مجاهدین به رهبری گلبدین حکمتیار، مواجه شد و درگیری‌های مرگباری در بسیاری از مناطق رخ داد.

این ممکن است یکی از اولین نمونه‌های جنگ داخلی باشد.

غلام‌الله وقار، یکی از مقامات ارشد وزارت دعوت و ارشاد امارات وهابی، می‌گوید که حزب اسلامی ‌از ولایات دیگر ستیزه‌جویان را به خدمت گرفته و برای نابودی امارت اقدام کرده بود.

واکنش گروه سلفی‌ها در مقابل حزب اسلامی ‌سرد نبود. شیخ جمیل‌الرحمن، در یکی از سخنرانی‌های خود از گلبدین حکمتیار، رهبر حزب اسلامی، و هوادارانش نام برده و گفته است که اینها از چارچوب اسلام خارج هستند.

شیخ جمیل‌الرحمن در بیانیه‌ای گفته است که رویکرد حکمتیار با اسلام در تضاد است و “افرادی هستند که نامشان مسلمان است اما امورشان اسلامی‌ نیست.”

گلبدین حکمتیار کتابی در مورد سلفی‌ها (روایات متضاد و تفاوت‌های مذهبی) نوشته که در آن ایدئولوژی وهابی را تلاشی برای اشغال توسط کشورهای عربی توصیف کرده است.

او گفته است: “در طول سال‌های جهاد، برخی از کشورهای عربی به اندازه‌ای که آمریکا از آن‌ها می‌خواست از مجاهدین حمایت می‌کردند. اگر کمونیست‌ها و غربی‌ها بالای دین انتقاد می‌کردند، شبکه‌های اطلاعاتی ممالک عرب مذهب حنفی‌ها را مورد حمله قرار می‌داد.”

حکمتیار به نقل از عبدالله عزام، اولین رهبر گروه جهادی القاعده، می‌گوید: “هر که مذهب جدیدی را به افغانستان بیاورد، به اسلام و جهاد خیانت می‌کند.”

شیخ جمیل‌الرحمن، گلبدین حکمتیار را مانع نظام شرعی می‌خواند و می‌افزود که او به تفکر جمهوریت معتقد است؛ تشنه قدرت است و نظام ناب اسلامی‌ را نمی‌خواهد.

شیخ جمیل‌الرحمن در آگوست/اوت ۱۹۹۲ در خانه خود در منطقه باجور پاکستان توسط یک ستیزه‌جوی عرب مصری به ضرب گلوله کشته شد. نگهبانان او نیز قاتل را جا به جا کشتند.

بعد از یک مدت کوتاه امارت از هم پاشید. اما عقاید و ایدئولوژی‌های وهابی بیشتر گسترش یافت.

غلام‌الله وقار می‌گوید که آنها دوستان زیادی در تخار، قندوز، بدخشان و حتی قندهار، که پایگاه طالبان است، هم دارند.

در چند سال گذشته، ایدئولوژی سلفی‌ها در دو طرف دولت و خطوط مخالف وجود داشته، اما نتوانسته است در دولت جای پای محکمی ‌پیدا کنند.

اگرچه طالبان ظاهرا برخی از روحانیان وهابی را به خاطر داشتن روابط با داعش دشمن خود می‌دانند، آنها همچنین می‌گویند مذهب رسمی‌ افغانستان اسلام حنفی است و تمام قوانین باید بر اساس این مذهب ساخته شود. اما منبع اصلی بحث، مدارس مذهبی پاکستان است که با روحانیان مکتب دیوبند بر سر عقاید وهابی اختلاف داشته‌اند و همدیگر را به نادرستی باورشان متهم می‌کنند.

یک طرف وهابی‌های عرب هستند که با شیعه‌ها مخالفت جدی دارند؛ سوی دیگر وهابی‌های افغان و پاکستانی هستند که در چند جبهه با فرقه‌های روایتی سنی درگیر هستند.